(Kai Diekmann thực hiện)
BILD: Thưa ngài tổng thống, ngài đã chứng kiến bức tường Berlin sụp đổ như thế nào và ở đâu?
BUSH: Khi tôi đang ở trong nhà bầu dục thì người ta thông báo cho tôi tin bức tường đổ. Đó là một khoảnh khắc đầy cảm xúc. Một thời điểm tràn đầy niềm vui. Nhưng tôi cũng nhớ lại, báo chí nói tôi không thể hiện sự vui mừng tương xứng. Ngày hôm sau, thậm chí người ta còn khuyên tôi bay sang Đức và nhảy nhót ăn mừng trên bức tường. Đề nghị đó là của Georg Mitchel, lãnh đạo của đảng dân chủ trong nội các. Đó là điều cực kỳ dại dột, vì nó sẽ khiêu khích Gorbatschov. Sau này ông ta cũng công nhận, nếu hành xử như thế sẽ dẫn đến những tình huống không hay. Như vậy tôi nghĩ là chúng tôi đã hành động đúng. Tôi rất phấn khởi, rất vui vì đã quyết định đúng trong giờ phút lịch sử này.
BILD: Ngài có cảm nghĩ gì khi thấy biển người reo hò vui mừng ở cả Đông và Tây, họ nhảy nhót trên bức tường và ngã vào lòng nhau?
BUSH: Đó là một hiện tượng rất cảm động. Thật là tuyệt diệu khi những người trong gia đình lại được gặp nhau. Bức tường này đã chia cắt nước Đức mấy chục năm, đột nhiên không còn chia rẽ anh em, mẹ con, bạn bè… Thực sự tôi cảm thấy bàng hoàng.
BILD: Người tiền nhiệm của ngài, tổng thống Reagan, trong một bài diễn thuyết năm 1987 trước cổng thành Berlin đã lớn tiếng :” Ông Gorbatschov, ông hãy dẹp bỏ bức tường này đi!”. Hồi đó ngài có nghĩ một ngày nào đó được chứng kiến không?
BUSH: Không, tôi không nghĩ chuyện đó sẽ tới. Tôi hy vọng một lúc nào đó nó sẽ xảy ra, một lúc nào đó nước Đức sẽ thống nhất. Nhưng cái ngày Reagan diễn thuyết ở Berlin, tôi không tin chút nào, ít nhất không phải trong tương lai gần.
BILD: Trong chiến tranh lạnh, những kỷ niệm nào của ngài là đáng nhớ nhất?
BUSH: Tôi nhớ nhất là sự thù địch giữa các quốc gia, mà thực ra họ là một khối. Tôi nhớ đến những gia đình ở Đức bị chia cắt bởi bức tường này. Một bên hàng rào dây thép gai tôi nhìn thấy cảnh hoà bình và bên kia tôi thấy sự cưỡng bức. Ít nhất đó là cách nhìn của tôi.
Những ấn tượng về bức tường làm tôi xúc động và nó đã cho tôi nhìn tận mắt hậu quả rõ ràng nhất của chiến tranh lạnh.
BILD: Tại sao bức tường không đổ sớm hơn?
BUSH: Nó kéo dài đến khi ở Nga có sự thay đổi quyền lực. Và cuối cùng sự thay đổi ấy đã đến, một sự thay đổi ban lãnh đạo có tầm nhìn ở Maxcơva với tổng thống Gorbatschov.
Dưới thời Khruschov hay Breschnev sự kiện năm 1989 sẽ không có được, đó là theo suy nghĩ của tôi.
BILD: Điều gì là động lực thúc đẩy ngài ủng hộ thống nhất nước Đức trên cương vị là người đứng đầu nhà nước?
BUSH: Ông biết không, chúng tôi hy vọng từ lâu, một ngày nào đó nước Đức sẽ thống nhất. Và sự kiện này đã đến. Chúng tôi đã tận dụng được cơ hội lịch sử để quá trình thống nhất xảy ra trong hoà bình, tuyệt đối không dùng vũ lực. Điều rõ ràng đối với tôi là, người Mỹ chúng tôi phải đóng một vai trò quyết định trong vấn đề thống nhất nước Đức và kết thúc chiến tranh lạnh. Điều đó sẽ không bao giờ thành sự thực nếu không có người bạn đáng kính, thủ tướng Kohl và tất nhiên cả Gorbatschov nữa.
BILD: Quan hệ riêng của ngài và thủ tướng Kohl đóng vai trò như thế nào trong quá trình thống nhất?
BUSH: Điều đó hãy để cho các nhà sử học đánh giá. Nhưng tình cảm cá nhân và sự kính nể ông Kohl đã và vẫn sẽ là vô biên. Từ hồi đó chúng tôi rất thân nhau, tin tưởng nhau. Tất nhiên chúng tôi cũng có những lúc không đồng quan điểm, nhưng cả hai đều làm việc cho một mục đích chung.
Chính ông đặt vấn đề muốn chúng tôi giúp người Đức trong việc đàm phán với Nga và tôi rất mừng được làm việc đó. Được làm việc với Kohl về vấn đề thống nhất thực sự là một công việc thú vị.
BILD: Ông Kohl có nói rằng:” Ngài là vị cứu tinh của người Đức chúng tôi”. Điều gì đã làm cho ngài tin tưởng rằng, việc thống nhất nước Đức là con đường đúng đắn không những cho nước Đức mà còn cho toàn thế giới?
BUSH: Tôi tin tưởng là nước Đức xứng đáng được ngồi bên chiếc bàn tự do. Ai cũng hiểu sự lo lắng của Pháp và Anh vì Đại chiến thế giới vẫn còn nằm trong tiềm thức của họ. Tôi cũng không thể trách họ được, chính chúng tôi cũng liên quan đến cuộc chiến này, nhưng tôi có cảm giác rất mạnh là nước Đức xứng đáng có quyền quên đi quá khứ để bắt đầu một tương lai mới trong một nước Đức đã thống nhất.
BILD: Ngài làm thế nào để thuyết phục được Margaret Thatcher và Francois Mitterrand?
BUSH: Tôi cũng không biết mình có gây được ảnh hưởng đến quan niệm của họ hay không. Nhưng người Mỹ chúng tôi tin tưởng chắc chắn rằng, chúng tôi phải đứng về phía người Đức trong quá trình thống nhất.
Vài năm sau đó Mitterrand có nói đùa với tôi: „Tôi rất yêu nước Đức, đến nỗi tôi cho là cần có hai nước Đức…”. Ông nói với tôi điều đó trong một hội nghị ở California.
Thatcher thì khó thuyết phục hơn. Bà rất lo lắng vì quá khứ nước Đức, đặc biệt thời gian sau 1933, và rất lo nó có thể lặp lại. Bà tin tưởng ông Kohl nhưng tôi nghĩ, bà không yên tâm về người Đức khi nhìn laị lịch sử của họ. Chúng tôi có thể giúp để loại bỏ lo nghĩ này.
BILD: Ngài có chia sẻ lo ngại của ông Kohl không, chẳng hạn ví dụ Gorbatschov mất quyền thì quá trình thống nhất sẽ gặp nguy cơ?
BUSH: Hoàn toàn đúng thế. Cả hai chúng tôi đều lo. Đặc biệt có những cảm giác có thể gây tác hại. Dưới tiêu đề: Hey, người Đức chúng tôi và người Mỹ đã thành công và đã bắt bọn Nga quỳ gối. Lúc đó tôi nghĩ lại đến lời đề nghị khiêu vũ ăn mừng trên bức tường. Điều đó sẽ trơ trẽn biết chừng nào. Nó sẽ là một lỗi lầm kinh khủng, nếu tôi làm điều đó trên cương vị là tổng thống Mỹ.
Một thời gian sau, Gorbatschov có nói với tôi: Tôi cũng không thể biết được quân đội Nga sẽ hành xử như thế nào khi thấy phương Tây ăn mừng chiến thắng.
Ông cũng cần phải biết, lúc đó Nga có một đội quân rất lớn đóng ở Hung và CHDC Đức thậm chí Gorbatschov cũng không biết họ sẽ ứng xử thế nào…
BILD: Ngài có tính đến một cuộc cách mạng xảy ra hoàn toàn hoà bình, không đổ một giọt máu?
BUSH: Không có một tiếng súng, tôi rất mừng . Nhưng những phân tích hồi đó thì hoàn toàn ngược lại. Chúng tôi đã sẵn sàng đưa quân sang Đức, nhưng ơn trời, chúng tôi không phải thực hiện ý định đó. Tôi lại phải khen Gorbatschov về những quyết định xứng đáng. Không có ông, chắc chắn không có cuộc cách mạng hoà bình như thế.
BILD: Đầu năm 1990 Gorbatschov còn chống lại việc thống nhất. Ngài đã thuyết phục ông ta như thế nào để mở đường cho quá trình thống nhất nước Đức?
BUSH: Tôi nghĩ là ông ta cũng cảm được thời điểm đã chín muồi. Tôi cử ngoại trưởng James Baker sang Maxcơva đàm phán. Mọi chuyện rất trôi chảy. Những việc sau đó chỉ là vấn đề ngoại giao.
BILD: Hai mươi năm sau khi bức tường đổ, ngài có hài lòng với nước Đức thống nhất không?
BUSH: Rất hài lòng. Mặc dù Tây Đức phải tải tổn phí rất lớn, nhưng nó không thể làm lu mờ được sự kiện nước Đức thống nhất. Đó là một đất nước tự do nằm giữa tim châu Âu, là một thành viên của NATO.
Trên cương vị người đóng vai trò xúc tác để đẩy nhanh quá trình tiến triển, tôi rất tự hào đã cùng ông Kohl và ông Gorbatschov dẫn dắt sự kiện lịch sử này. Tôi yêu nước Đức.
Nguyễn Thế Tuyền chuyển ngữ